Rekordnih 8,405 milijardi KM je prikupljeno od indirektnih poreza. To je Uprava za indirektno oporezivanje BiH prikupila do 13. septembra ove godine, a što je za 533 miliona više nego prošle 2022.

Prihodi od indirektnih poreza u devet mjeseci 2023. iznosili su 7 milijardi i 864 miliona KM i veći su za 515 miliona KM ili sedam posto u odnosu na isti period 2022. godine, kada su iznosili 7 milijardi i 349 miliona KM.

Samo u septembru 2023. prikupljena su 932 miliona KM indirektnih poreza, što je za 19 miliona KM više u odnosu na septembar 2022. godine.

Prihod od indirektnih poreza dijeli se na tri dijela, za državne institucije, entitete i Brčko distrikt. Koliko i da li će građani od toga imati ikakve koristi, zavisi o tome kako će novac rasporediti entiteti, odnosno kantoni i opštine.

- Onog trenutka kad UIO izvrši raspodjelu novca prema entitetima i Brčko distriktu, tu završava nadležnost Uprave, a dalju raspodjelu sredstava vrše entitetska ministarstva finansija i Direkcija za finansije Brčko distrikta. Od indirektnih poreza najvećim dijelom se finansiraju svi nivoi vlasti u BiH, od države, entiteta, kantona do opština i naravno Brčko distrikt. Veliki dio novca ide za finansiranje školstva, zdravstva, policije, socijalna davanja i slično, pojasnio nam je portparol UIO Ratko Kovačević.

Ono što je u našoj zemlji još od 2006. uvedeno kao zakonska regulativa jeste da se od prikupljenih indirektnih poreza prvo moraju servisirati međunarodne obaveze da se ne bi stvaralo zaduživanje BiH prema međunarodnim finansijskim institucijama, a ono što ostaje se vraća nazad po dogovorima koji su usaglašeni među entitetima i Brčko distriktu, tvrde ekonomisti.

Ekonomski analitičar Zoran Pavlović kaže da UIO po definiciji ništa ne vraća građanima, on samo oduzima od građana, jer mu je to zadatak. UIO prikuplja sredstva od carina i indirektnih poreza, odnosno poreza na dodatnu vrijednost i to po sistemu upravljanja sredstvima unaprijed. Dakle, ne može se govoriti o tome da se bilo šta iz UIO vrati građanima. Jedina mogućnost bila je da se ne naplati od građana, smatra Pavlović. 

Podsjeća kako je to bila inicijativa iz marta prošle godine.

- Tada je došlo do skoka cijena sirove nafte, pa samim tim i goriva, koje je znatno poskupljivalo i prevoz robe i samu robu. Inicijativa je bila da se do kraja godine zaustavi naplata akciza na gorivo. To bi pojeftinilo gorivo u tom momentu za pola marke. S druge strane, druga inicijativa, koju je pokrenuo SNSD, bila je da se uvede više stopa indirektnog poreza, diferencirane stope u ekonomskom rječniku, što bi značilo da se na neke proizvode kao što su hrana i lijekovi, potrebe za bebe, uvede stopa od pet posto, tako je bilo u prijedlogu. Uz to, sedamnaest posto stope bi ostalo kao i do sada na najveći dio proizvoda, a 25 posto bi bilo na luksuzne potrebe. To je ono što mogu da plate oni koji imaju puno više novca od prosjeka, ali ta inicijativa je propala, ističe Pavlović.

Porez na dodanu vrijednost na osnovne životne namirnice i lijekove, akcize na gorivo, uz stalni porast cijena, plaćaju građani. Ekonomski analitičar Admir Čavalić smatra da u BiH oduvijek postoji problem fiskalne odgovornosti, sredstva se ne troše namjenski i poreski obveznici su nezadovoljni.

- Vezano za enormne prihode, to je razumljivo, jer to je ustvari cijena inflacije i zbog toga je neshvatljivo zašto sve porezne uprave od entitetskih do UIO na državnom nivou hvale rekordno visoke prihode, kada znamo da to nije rezultat ekonomskog rasta, nije rezultat nekih strukturnih reformi, nije rezultat uspjeha naše privrede. To je rezultat činjenice da inflacija čini potrošnju skupljom, posljedično ubere se više poreza, posebno onih koji se odnose na potrošnju, a to su oni indirektni porezi, konkretno PDV, akcize i slično, govori nam Čavalić.

Napominje kako funkcioniše sistem indirektnih poreza, dakle ono što se vrati entitetima se raspoređuje na kantone, odnosno na opštine u RS-u, a zbog velikih zaduženja koja ima BiH na izgradnji puteva i drugih infrastrukturnih projekata, građani dobijaju sve manje povrata PDV-a po opštinama ili kantonima u Federaciji. Kako javna potrošnja nije smanjena, sve se finansira od indirektnih poreza.

Ekonomisti su saglasni da povećanje naplate prihoda nosi veću fiskalnu odgovornost. Nažalost, kod nas ta odgovornost nije izražena, tako da poreski obveznici jednostavno ostaju sa sve praznijim novčanicima, dok s druge strane manje dobijaju od same države koja ubire te poreze na način da se unaprijedi kvalitet zdravstvene, socijalne ili bilo koje druge usluge, smatra struka.

Spomenimo i to da je za finansiranje državnih institucija u periodu januar-septembar 2023. raspoređen iznos od 762 miliona KM. Federacija BiH je u devet mjeseci dobila 3 milijarde i 394 miliona KM, Republika Srpska milijardu i 864 miliona KM i Brčko distrikt 189 miliona KM.