Iako sve zemlje zapadnog Balkana kroz Sporazum o stabilizaciji i pridruživanju imaju određen pristup jedinstvenom evropskom tržištu, Ukrajina, Gruzija i Moldavija imaju povoljniji pristup kroz Opsežni i sveobuhvatni sporazum o slobodnoj trgovini, navodi u nedavno objavljenoj analizi Atlanski savjet, uticajna nevladina organizacija iz Vašingtona, u kojoj se nalaze i mnogi bivši aktivni američki zvaničnici. 

Zbog tog dispariteta ova organizacija pozdravlja najavu Ursule fon der Lajen, predsjednice Evropske komisije, ne samo da produbi ekonomske veze EU i zapadnog Balkana, nego i provede opsežan plan modernizacije balkanskih ekonomija.

"Malo tržište od šest zemalja sa manje od osamnaest miliona potrošača i ukupnim bruto domaćim proizvodom od 144 milijarde dolara, ili manje od jedan odsto BDP-a EU, zapadni Balkan bi lako mogao biti apsorbiran u jedinstveno EU tržište", naglašavaju oni, uz napomenu da su više od dvije trećine ekonomske razmjene zapadnog Balkana usmjerene ka EU.

Osim što, kako navode, tri istočnoevropske zemlje imaju bolje uslove za pristup evropskom tržištu, Ukrajina je od marta 2022. godine kroz Privremeni sporazum dobila i mogućnost da uživa u "četiri slobode" - slobodnom pristupu robi, uslugama, ljudima i kapitalu na prostoru EU. Za Atlantsku inicijativu ovo je dokaz da bi sličan model mogao biti primijenjen i na zapadni Balkan od strane EU.

"Koristi za zemlje zapadnog Balkana od većeg učešća na jedinstvenom tržištu su jasne. Hrvatski BDP je, na primjer, porastao za 75 odsto - sa 59 milijardi dolara na 79 milijardi dolara - od ulaska u EU 2013. godine, što je dovelo do viših prihoda za njene građane, s prosječnim povećanjem BDP-a po glavi stanovnika od 67 odsto, sa 13.900 dolara u 2013. na 20.537 dolara sada", navode oni.

Dodatni razlog za jaču ekonomsku integraciju zapadnog Balkana sa EU Atlantska inicijativa vidi i u činjenici da je EU kroz Instrumente pretpristupne pomoći u periodu 2021-2027. odvojila 14 milijardi evra. Iako to zvuči puno, oni navode da je to manje od jedan odsto ukupnog budžeta EU i Fonda za sljedeće generacije, koji iznosi 2.020 milijardi evra, odnosno više od dva biliona evra.

Jača ekonomska integracija će, navodi se u analizi, omogućiti evropskim kompanijama da presele svoju proizvodnju iz dalekih i nesigurnih zemalja bliže svojim granicama.

"Ulaganje na zapadni Balkan u proizvodnju kritične robe doprinijelo bi strateškoj ekonomskoj autonomiji EU, prateći ciljeve 'smanjivanja rizika' koji zauzimaju ključno mjesto u nedavno objavljenoj Evropskoj strategiji ekonomske sigurnosti EU", navode oni.

Međutim, ključ za uspjeh ove inicijative će, navodi Atlantska inicijativa, biti u jačanju vladavine prava u zemljama zapadnog Balkana, pozdravivši najavu Fon der Lajenove da će uz izvještaje o zemljama Komisija objavljivati i izvještaje o stanju ljudskih prava.

Inače, Evropska inicijativa za stabilnost, uticajni tink tank iz Njemačke, već godinama predlaže da se zapadni Balkan uključi u jedinstveno tržište EU. Nakon početka rata u Ukrajini, oni su ponovo naglasili potrebu ove inicijative.

Iz Evropske komisije su nam pojasnili da se inicijativa Fon der Lajenove za zapadni Balkan zasniva na četiri stuba - povećanje pretpristupnih fondova, postepeno uvođenje zemalja regiona u jedinstveno tržište, prvo kroz digitalizaciju, sajber bezbjednost, pa nakon toga i na olakšavanje trgovine robe i usluga.

Osim toga, plan predviđa i produbljivanje regionalne saradnje, ali i ubrzavanje temeljnih reformi, poput vladavine prava i borbe protiv korupcije.

Igor Gavran, ekonomski analitičar iz Sarajeva, skeptičan je u vezi s najavama o integrisanju zapadnog Balkana sa evropskim tržištem. On smatra da će puno toga zavisiti od uslova koji budu ponuđeni.

"Ako to podrazumijeva i puni pristup evropskim fondovima, odnosno mogućnost podrške našoj poljoprivredi i domaćoj proizvodnji na slivnom nivou kakav je u EU, onda bismo mogli govoriti o mnogim pozitivnim efektima punog pristupa tržištu. Ali ako bi to izostalo i domaća ionako slabašna privreda se suočila s gubitkom svake zaštite i potpuno izložila EU konkurenciji, bojim se da bi samo neki izvozni segmenti imali koristi, a da bi sektori poput velikog dijela poljoprivrede i prehrambene industrije mogli trpjeti jako teške posljedice", smatra on.

On naglašava da bi se možda moglo raditi o velikoj prilici, ali se mora ozbiljno tome pristupiti i temeljno razmotriti sve aspekte.